کتاب گفتار در بندگی خود خواسته

«خود مردم‌اند که می‌گذارند جبار سرکوبشان کند و بدتر از آن اینکه سبب سرکوب خود هم می‌شوند زیرا اگر از بندگی دست می‌کشیدند از آن می‌‌رهیدند. مردم به دست خود در بند کشیده می‌شوند، خودشان گردن به یوغ می‌‌سپرند و با پا‌ خود به کشتارگاه می‌‌روند. بر سر دوراهی میان بنده ماندن و آزاد زیستن، خود مردم‌اند که آزادگی را پس می‌زنند و بندگی پیشه می‌‌کنند. مردم خود به این ذلت تن در می‌دهند و در طلب آن هم می‌‌دوند.» 

اتیین دولا بوئسی «گفتار در بندگی خودخواسته» را در میانهٔ قرن شانزدهم نوشت؛ زمانی که 20 سال بیشتر نداشت و در دانشگاه شهر اورلئان حقوق می‌خواند. او را بیشتر به سبب دوستی‌اش با مونتنی می‌شناسند و مشهور است که مونتنی‌ مقاله «در باب دوستی» را به یاد بوئسی نوشته است.

این کتاب بعدها به یکی از شاهکارهای زمان خود بدل شد و هنوز مرجع بسیاری از فیلسوفان است. او در این رساله ماهیت استبداد و چگونگی تشکیل، تثبیت و استمرار حکومت های استبدادی را بررسی می‌کند و با استناد به نمونه‌های تاریخی، علت دوام جباریت را طی نسل‌های پیاپی نشان می‌دهد.

بوئسی کلید درک استبداد را در اطاعت داوطلبانهٔ تودهٔ مردم می‌داند و آن را بندگی خودخواسته می‌نامد و در سراسر رساله‌اش بر این واقعیت تاکید می‌کند که «حکومت استبدادی» چیزی نیست جز قدرتی که توده‌های مردم با رضایت خود به شخص حاکم تفویض کرده‌اند و «جبار» جز انقیاد توده‌ها پایگاه دیگری ندارد. 

بوئسی در رسالهٔ خود به نکتهٔ مهمی اشاره می‌کند: «اگر برای کسب آزادی چیزی جز میل به آن لازم نباشد چه؟» او معتقد است صرف خواست آزادی برای نیل به آزادی کافی است چراکه اگر در برابر جباران سر فرود نیاوریم و دیگر فرمان آنها را اطاعت نکنیم، حتی بدون نبرد و مبارزه، جباران از پای می‌افتند.