اندیشه سیاسی در جهان عرب از “پاییز خلافت” تا “بهار عربی” اثر فرهنگ رجايی

کتاب «اندیشه سیاسی در جهان عرب؛ از پاییز خلافت تا بهار عربی» تألیف پرفسور فرهنگ رجایی استاد دانشگاه کارلتون کانادا به همت مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه منتشر شد. این کتاب به نوعی متحول شده اثری است که قبلا با عنوان اندیشه سیاسی عرب در جهان معاصر: از قرارداد پاساروویتز تا غزه ـ اریحا، توسط فرهنگ رجایی و به کوشش مؤسسه پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه در سال ۱۳۸۱ منتشر شده بود.

بخش اول کتاب حاضر با مروری بر تحولات سده نوزدهم، به کناکنش جهان عرب با این تحول عظیم تمرکز می کند که نوعی طرح مسئله هم هست. این بخش با عنوان جهان عرب و تجدد، رویارویی جهان عرب با تجدد را به بحث گذاشته و نشان می دهد که چگونه مصر پیشگام شد و از آن پس به الگویی برای بقیه جهان عرب تبدیل شد. از این رو تحولات مصر بیشتر مورد بحث این کتاب است. در نیمه دوم گفتار این بخش واکنش های کلان فکری را که به جریان های بعدی الگوگذار مبدل شد، تصویرسازی و ترسیم خواهد شد.

بخش دوم با عنوان چرخش بزرگ؛ جهان گیری غرب و گروگانی جهان عرب که کمی بیش از نیمه اول سده بیستم را می پوشاند، به دورانی توجه می کند که به گمان نویسنده هم جهان غرب و هم جهان عرب اعتماد به نفس درونی خود را از دست دادند؛ اما در حالی که شکل بیرونی آن در اولی تفرعن، استعمار و جهان خواری بود، در دومی به صورت زبون اندیشی، استثمار و گروگانی ذهنی تحقق بیرونی پیدا کرد، مثل غرب شدن یا حتی جهان ذهنی و زندگی مادی خود را با چارچوب ذهنی غربی دیدن و تحلیل کردن به قاعده و مذهب مختار تبدیل شد.

بخش سوم که کمی کمتر از نیمه دوم سده را شامل می شود، با عنوان جهان شکسته؛ دولت تجددگرا و جامعه تجددساز به بیداری جهان استعمار شده و به ویژه در دهه ۱۹۶۰ متمرکز شده و به جریانهایی می پردازند که با نیت خوش به جای اندیشه و اندیشه ورزی، به بیان مولانا، احول بینی، گژنگری و عقل کاژ را به نمایش گذاشتند.

بخش چهارم با عنوان جهانی شدن و تجددها، دهه آخر سده بیستم و دهه اول سده بیست و یکم یعنی به عصری توجه دارد که در اثر تحولات موج سوم یا انقلاب اطلاعاتی جریان هیجان انگیزی شکل گرفت که به بهار عربی ختم شد و ضمنا کتاب نیز با همین تحولات که در سال ۲۰۱۰ بروز کرد به پایان می رسد، البته نویسنده در گفتار کوتاه آخر به عنوان جمع بندی مشاهداتی کلی ارائه خواهد کرد.

فهرست تفصیلی این اثر عبارت است از:

درباره نویسنده

پیشگفتار – سابقه بحث و سپاس

بخش اول – جهان عرب و تجدد

گفتار اول: مواجهه با تجدد و جریان های فکری

جهان عرب، تجدد و پیشتازی مصر

چهار جریان فکری الگوگذار

بخش دوم – چرخش بزرگ؛ جهان گیری غرب و گروگانی جهان عرب

گفتار دوم: عصر امپریالیسم؛ دولتهای برساخته در جهان عرب

جهان تجددگرا و نگرش همه با من یا بر من

جهان تجددگرایی زده و نگرش نه این نه آنی

گفتار سوم: دبستان اندیشه ورزی

نوشدن و تجددگرایی از بالا

عرب گرایی و اتحاد اعراب(پان عربیسم)

اسلام گرایی

گفت وگو با تجدد برای تمدن سازی

بخش سوم – جهان شکسته: دولت تجددگرا و جامعه تجددساز

گفتار چهارم: جنگ شش روزه(۱۹۶۷) و گروگانی دولایه

شگفتانه جنگ ۱۹۶۷

تجولات در دولتهای عربی

گفتار پنجم: دبستان اندیشه ورزی

نوشدن از بالا و تجددسازی از پایین

عرب گرایی ابزاری با شعار پان عربیسم

اسلام گرایی

گفت وگو با تجدد برای تمدن سازی

بخش چهارم – جهانی شدن و تجددها

گفتار ششم: عصر مجازها و فراها(تجدد، دولت، واقعیت)

انقلاب اطلاعاتی، پایان تاریخ و بهار عربی

سرنوشت چهار جریان اندیشه

– نوشدن و آمریت نو-سرهنگان

– پایان عرب گرایی

– ابهام اسلام گرایی

– گفت وگو با تجدد برای تمدن سازی

گفتار هفتم: جمع بندی و نتیجه گیری