کتاب اسلام گرایی سومین جنبش مقاومت رادیکال

ارنست نولته، اندیشمند و تاریخ‌نگار آلمانی، پس از سالها کار نظری و انتشـار کتـاب‌هـایی ستـرگ دربـارۀ فاشیسم، مارکسیسم، فلسفۀ تـاریخ و تاریخ‌اندیشی، در دهه هشتاد طندگی خود به «اسلام‌گرایی» روی آورد و نتیجه پژوهش هایش را در کتاب اسلام‌گرایی: سومین جنبش مقاومت رادیکال گرد آورد. بهترین توضیح درباره این کتاب این است که بگوییم این اثر بیش از آن‌که برای آلمانی‌ها، اروپاییان و غیرمسلمانان نوشته شده باشد، برای مردم خاورمیانه نوشته شده است و بیراه نیست اگر بگوییم ما ایرانی‌ها مخاطب اصلی‌ آنیم؛ مایی که کشورمان پرچمدار اسلام‌گرایی سیاسی در خاورمیانه شد و در پی انقلاب 57 نخستین حکومت اسلامی تمام‌عیار را برپا کردیم. به همین دلیل تمام مباحث کتاب برای خوانندۀ ایرانی جذاب است؛ به ویزه مبحثی که دربارهخود ایران سخن مس گوید: از ناصرالدین‌شاه و سیدجمال‌الدین اسدآبادی تا پهلوی‌ها، از دکتر علی شریعتی تا آیت‌الله خمینی. نظریۀ اصلی کتاب در عنوانش آمده است: اسلام‌گرایی سومین جنبش مقاومت رادیکال در تاریخ معاصر معرفی می‌شود. اما فارغ از این‌که نولته در اثبات این نظریه‌ چقدر موفق بوده است، کتاب سرشار از نکته‌سنجی‌ها و سرنخ‌هایی برای مطالعات تطبیقی در بارۀ کشورها و جنبش‌های اسلامی است و بدین‌سان افق‌‌های جدیدی را به روی فهم تاریخیِ ما ایرانی‌ها می‌گشاید. ما با مطالعۀ این اثر، از آن رویکرد معیوبی که می‌خواهد تاریخ را فقط بر اساس سرنوشت ملی درک کند، رها می‌شویم و در گستره‌ای فراملی و چندلایه ــ و در نهایت در دایره‌ای به شعـاع کل جهان ــ به تاریخمـان می‌نگریم و از این رهگذر، دریچـه‌های تاریخ‌اندیشانۀ جدیدی به رویمان گشوده می‌شود.