کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی

مطالعات تاریخی حاکی از آن است که تمامی تمدن‌های بشری از بستر تاریخ عبور کرده­اند. از این رو، توجه به تاریخ حائز اهمیت است؛ زیرا بر اساس آن اجزای یک تمدن شناسایی و ضعف­ها و نارسایی­های آن نمایان می­گردد. از سویی، فرهنگ واسطه عقد تمدن و اندیشه در جوامع بشری است؛ به طوری که اندیشه زیربنای فرهنگ و فرهنگ زیربنای تمدن است. تردیدی نیست که فرهنگ هر جامعه­ای از اندیشه و نیروی تفکر حاکم بر آن جامعه مدد می­گیرد و شرایط را برای ارتقا و تعالی آن جامعه فراهم می­کند و اسباب رشد و تکامل تمدن آن جامعه را ایجاد می­نماید، بنابراین، ملت­هایی که با شناخت و آگاهی دقیق به انتخاب پرداخته­اند و پایه‌های تاریخی و فرهنگی خویش را بر اصالت­های معنوی و اخلاقی استوار کرده­اند، توانسته­اند نظامی استوار و تمدنی شکوفا و پر بار را برای سرزمین خویش ارمغان بیاورند. تمدن اسلامی با 14 قرن حیات، از ریشه­دارترین تمدن‌های انسانی در حیات بشری به شمار می­رود که از جهت دامنه گسترش، بخش وسیعی از جهان را در بر گرفته است. لذا آنچه امروزه به عنوان تمدن اسلامی معرفی می­شود، فرایند چهارده قرن حضور مستمّر و فعال «دین اسلام» در عرصه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان است. تمدنی که محور اصلی آن در حرکت به سوی کمال و تعالی، توحید و آموزه‌های قرآن کریم و توصیه‌های پیامبر اکرم و ائمه اطهار بوده است.

کتاب حاضر به منظور آشنایی دانشجویان با تاریخ و فرهنگ و تمدن اسلامی در شش فصل و مطابق با سرفصل­های مصوّب وزارت علوم در درس تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی تدوین گردیده است.

فصل اول ضمن تعریف اصطلاحاتی چون تاریخ، فرهنگ، تمدن و تجدّد، عناصر تشکیل دهنده فرهنگ، تمدن، تمدن اسلامی و محدوده تاریخی و جغرافیایی آن را تبیین می­نماید.

فصل دوم ویژگی‌های تمدن اسلامی، نهضت شکوفایی علمی در تمدن اسلامی و نهادهای سیاسی، اجتماعی و علمی را در این تمدن مورد بررسی قرار می­دهد و علل و عوامل اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی و پیدایش و شکوفایی تمدن اسلامی را به تفصیل شرح داده و ضمن توضیح خدمات متقابل اسلام و ایران، با استناد به کتاب استاد شهید مطهری، تأثیر فرهنگ­ها و تمدن‌های پیشین را بر تمدن اسلامی تشریح می­نماید.

فصل سوم عمده­ترین علل و عوامل درونی و بیرونی ضعف و رکود تمدن اسلامی را توضیح می­دهد.

فصل چهارم تأثیر تمدن اسلامی را بر تمدن غرب و پیدایش رنسانس تبیین نموده و الگوپذیری و تأسیس دانشگاه‌های اروپایی را به سبک دانشگاه‌های اسلامی مورد بررسی قرار می­دهد و کانون‌های جغرافیایی انتقال تمدن اسلامی به غرب و علوم و فنون متداول در تمدن اسلامی را معرفی می­نماید.

فصل پنجم ضمن تعریف اصطلاح ژئوپلیتیک و توضیح موقعیت جغرافیایی کشورهای اسلامی، مرزهای فرهنگی مسلمانان، منابع زیرزمینی، نیروهای انسانی و سرمایه‌های معنوی جهان اسلام، راه‌های غلبه بر وضعیت نامطلوب حاکم بر جهان اسلام را توضیح می­دهد.

فصل ششم علل و دلایل عمده انحطاط معنوی و بحران­های درونی دنیای مدرن را به تفصیل مورد مطالعه قرار می­دهد.