کتاب دفترهای زندان دفترهای اول و دوم

بررسی رخدادی تاریخی مانند فاشیسم که رد و نشانی نا زدودنی بر چهره یک ملت حک میکند. بدون کنکاش در ریزترین جزئیات زندگی آن ها در بهترین حالت فقط نبینی است  آغشته به پندارهای ایدئولوژیک

خوش‌بینی و بدبینی. باید دقت داشت که بیشتر مواقع  خوش‌بینی چیزی بیش از دفاع از کاهلی، بی‌مسئولیتی و عدم‌اراده در انجام هر کاری نیست. صورتی است  از سرنوشت باوری و مکانیکی انگاری. بر عواملی بیرون از اراده‌ و فعالیت فرد تکیه می‌کنیم، آن‌ها را به عرش اعلا می‌رسانیم و به نظر اینگونه می رشد که با اشتیاقی مقدس ملتهب می‌شویم. و شور‌و‌شوق چیزی بیش از ستایش بت‌واره‌ها نیست. واکنشی لازم است که برای عزیمت خود متکی به عقل باشد. یگانه شور‌و‌شوق موجه شور‌و‌شوقی است که ملازم اراده‌ی هوشمندانه، فعالیت هوشمندانه و به نحو بدیعی سرشار از ابتکارهای مشخصی باشد که واقعیت موجود را تغییر بدهد.