از زمانی که انسان‌ها با بهره‌گیری از خرد جمعی دست به انتخابی آگاهانه زدند و تشکیلاتی به نام «دولت» را به منظور نظم‌بخشی و ساماندهی به تعاملات مختلف انسانی اعم از سیاسی، اجتماعی و اقتصادی برگزیدند، قرن‌ها می‌گذرد.

دولت‌ها که از ریشه‌ی فرهنگ جوامع، جوانه زده و شرط حیات و تداوم خود را در گرو همبستگی و پیوند با مختصات فرهنگی جامعه یافته‌اند، با انتخاب عقلانی مردم، وظیفه‌ی خطیر هدایت، کنترل و نظارت بر مناسبات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی که همه زیر مجموعه‌ی فرهنگ به شمار می‌آیند، بر عهده گرفته‌اند.

نسبت دولت و فرهنگ چیست؟ تا چه اندازه دولت مختار است که بر تعاملات و فعالیت‌های فرهنگی جامعه مداخله کند؟ آیا اساساً فرهنگ‌ها نیاز به کنترل و راهبری دارند؟ آیا فرهنگ همچون اقتصاد درگیر معادلات محاسباتی و نیازمند کنترل‌های کمی است؟ چرا سیاستگذاری فرهنگی از جامعه‌ای به جامعه‌ی دیگر متفاوت است؟ و سؤال‌های دیگر …

آنچه باید همیشه در بحث و گفتگو بر سر مسائل فرهنگی در نظر داشت این است که فرهنگ، مقوله‌ای بسته، محدود و راکد نیست. فرهنگ همیشه آبستن تغییر و تحول است، فرهنگ نقش می‌پذیرد و نقش‌آفرینی می‌کند، فرهنگ وابسته‌ی تئوری‌ها و نظریه‌های خشک و ماتریس نظریه‌پردازان بنام، هر صد سال یک بار تغییر نمی‌کند، فرهنگ در لحظه تغییر می‌کند و تحول می‌پذیرد.

بر این اساس مدیریت فرهنگ امری بسیار غامض و دشوار است. سیاستگذاری فرهنگی، بدون اشراف بر ریزترین زوایای فرهنگی هر جامعه، کاری عبث و بی‌نتیجه است. برنامه‌ریزی بر اساس میزان دخالت و نفوذ دولت در حوزه‌ی فرهنگ، مستلزم شناخت و آگاهی عمیق از لایه‌های مختلف فرهنگ در طول و عرض تاریخ جامعه‌ی هدف است. لذا نمی‌توان گفت برنامه‌ریزی فرهنگی به صورت مقطعی و با گرته‌برداری از مدل‌های موفق جوامع توسعه یافته امکان‌پذیر است. برنامه‌ریزی موفق دولت‌ها در عرصه‌ی فرهنگ در گروه مطالعه‌ی تاریخی آن و در تعامل با تمامی حوزه‌های تأثیرگذار بر آن و تأثیرپذیر از آن اعم از سیاست، اقتصاد، علوم اجتماعی، علم و فناوری، احکام حقوقی و کیفری و … است.

صرف نظر از دیدگاه‌ها و نظریات کلان در حوزه‌ی برنامه‌ریزی فرهنگی و نسبت دخالت و عدم دخالت دولت‌ها در حوزه‌ی فرهنگ، باید به این نکته‌ی مهم اهتمام داشت که سیاستگذاری فرهنگی، نسخه‌ای منحصر به فرد برای مردم هر سرزمینی است که بر اساس ویژگی‌های ارزشی، اخلاقی و هنجاری آنها نوشته می‌شود و تجویز رونوشت از نسخ دیگر جوامع، دردی از آمال هیچ ملتی را درمان نمی‌کند و تنها به انحراف در ارزش‌ها و بدرفتاری‌های اجتماعی می‌انجامد.

مقدمه

بی‌تردید، پدیده‌ی تغییر و تحول در جوامع انسانی، امری است که باید به عنوان یک واقعیت انکارناپذیر پذیرفت و سپس نسبت به شناخت ماهیت، کارکرد و پیامدهای آن اقدام کرد. در تعاملات انسانی جوامع آگاهانه نقش دولت را در مدیریت تغییر و تحول جامعه و مواجهه‌ی فعال و برنامه‌ریزی شده با آن به‌ویژه در حوزه‌های ارزش‌های جمعی پذیرفته‌اند. در این مسیر اگر نخبگان فکری و مدیران اجرایی کشور از موضع انفعال و کنش‌پذیری برخوردار باشند، قطعاً جامعه در مسیر تحول خود، دستخوش حوادث و پیامدهای ناخواسته و زیانبار خواهد شد. لیکن مدیریت و نقش دولت در هدایت و کنترل مختصات فرهنگی جامعه بر اساس مسأله‌شناسی، فرایندشناسی و آینده‌شناسی تغییرات و تحولات فرهنگی می‌تواند از دامنه‌ی هزینه‌های (مادی و معنوی) و نیز تبعات منفی آن بکاهد و در نهایت جامعه را به اهداف مطلوب برساند.

از آنجا که دولت‌ها در تمام شئونات زندگی اجتماعی انسان‌ها نقش مؤثری دارند و این ارتباط انسان با دستگاه‌های دولتی امری اجتناب‌ناپذیر است و انسان‌ها دولت‌ها را در تمام امور زندگی خود مسئول می‌دانند و از دولت‌ها انتظار خدمتگذاری دارند و از طریق انتخاب دولت از طرف مردم برای خود حق قائل می‌شوند نقش فعال و برنامه‌ریزی شده‌ی دولت و هماهنگی گام‌های سیاستگذاری با تغییرات مداوم فرهنگی اقشار مختلف بخصوص در حوزه‌ ارزش‌های جمعی، بسیار حساس و سرنوشت‌ساز می‌باشد و مقوله فرهنگ، مقوله‌ای بسیار پیچیده و بغرنج است که دولت‌ها را ملزم می‌کند به منظور سامان‌دهی ابتدایی و مقدماتی زیست جمعی جامعه، با اندیشه و تدبیر روبرو شود. در غیر این صورت امواج پر تلاطم ناهنجاری‌های فرهنگی، جامعه را به نحوی شتابناک از مدار طبیعی خود خارج خواهد ساخت، لذا آمادگی‌های پیشین برای رویارویی اصولی با پدیده‌های فرهنگ جامعه، خود بخشی از فرآیند مدیریت بهینه و بهنگام تلقی می‌شود. به امید روزی که دولت‌ها با برنامه‌ریزی‌های آگاهانه و مطالعه شده گام‌های بزرگی در ارتقاء و توسعه جامعه ایرانی داشته باشند.