کتاب علم چیست جستارهایی درباره فلسفه پژوهش و آموزش علم 1404

علم چیست که هر کس برای اثبات مدعای خود شیوه‌ی کارش را به آن منتسب می‌کند؟ علم چیست که بسیاری از پژوهشگران و اندیشمندان کار خود را با واژه‌ی «علمی» توصیف می‌کنند و به این ترتیب می‌خواهند بگویند که قابل اطمینان و اعتماد هستند؟ چه چیزی به علم چنین حرمت و قدرتی می‌دهد تا همه‌ی به عنوان تنها معیار واقعیت و تمیز صحیح از خطا به آن روی آورند؟ چه شد که ایرانیان وکشورهای متأثر از فرهنگ اسلامی‌ با این که در مرحله‌ای از تاریخ خود از نظر علمی‌ و فناوری وضع امیدوارکننده‌ای داشتند و از اروپاییان جلوتر بودند به تدریج در جا زدند و هم اکنون فاصله عظیمی‌ با غربی‌ها پیداکرده اند؟ «روش علمی» چیست که آموزش هر شاخه از علم ویا حرفه و فن به آن منسوب می‌شود تا کمال دقت و درستی آن را نشان دهد؟ چه شد که برخورد اولین مسلمانان با اروپاییان در قرن نهم میلادی همانند اولین برخورد یک فرهنگ داراری علم و فناوری پیشرفته با یک فرهنگ فاقد آنها بود، اما هم اکنون این وضع در آغاز قرن بیستم به طوربرگشت ناپذیری به سود غرب تغییر یافته است؟ چه شد که شش قرن پس از آن فرنگی‌ها در بعضی زمینه‌های ریاضیات و ابداعات ریاضی به پای مسلمانان و ملیت‌ها‌ی دیگر رسیده و حتی در بعضی موارد از آنها جلوتر زده بودند و چه شد که یازده قرن بعد در تمام زمینه‌های علمی‌، فلسفی، ادبی، و تکنولوژیک آنها را پشت سرگذاشتند و فاصله عمیقی بین غربیان و جهان اسلامی‌ افتاد؟ چه شد که علم و تکنولوژی به مهم‌ترین ابزار سلطه و امپریالیسم غرب تبدیل شد؟ چه شد که غرب چنین پیشرفت حیرت‌آوری در زمینه علمی‌ و فنی کرد و شرقی هایی که زود‌تر از دیگران پا در جای پای آنها گذاشتند (مانند ژاپن) در بسیاری از موارد به پای آنها رسیدند و یا در بعضی از زمینه‌ها از آنها جلو زدند؟ چرا با این که در ایران اولین پلی تکنیک به سبک غرب، یعنی دارالفنون، بیست سال پیش تراز پلی تکنیک توکیو و سه سال زود‌تر از دارالفنون اسلامبول در سال ۱۲۶۶ هجری قمری (حدود ۱۶۴ سال پیش از این) به فرمان امیرکبیر بنیاد نهاده شد با این حال ایرانیان و ترکها نتوانستند سنت علمی‌ را دنبال کرده و همانند ژاپن علم و تکنولوژی غرب را جذب و هضم کنند؟ چه شد که کشورهای شرقی دیگر نظیر چین و هند از نظر علم و فناوری در مرحله‌ای بس فراتر از هریک از کشورهای اسلامی‌ قرار گرفتند و چرا افراد متاثر از فرهنگ اسلامی‌ در فهم، جذب، و ابداع فرآورده‌های حاصل از علم و تکنولوژی غرب مشکل دارند و سهمشان در تولید معرفت علمی‌ و ابداعات تکنولوژیک نسبت به ملیت‌های دیگر بسیار پایین است؟ آیا امکان دارد تا فاصله علمی‌-فنی با غرب را بتوان در همین حدی که هست نگهداشت و از وسیع‌ترشدن این فاصله جلوگیری کرد؟ و بسیاری چراهای دیگر که سعی می‌کنیم که در این کتاب به بررسی آنها بپردازیم.