کتاب اژدهای بهشتی تکامل هوش در آدمی اثر کارل ساگان انتشارات فرهنگ نشر نو 1404

“اژدهای بهشتی”، اثر برنده‌ی جایزه‌ی پولیتزر از کارل سیگن، ستاره‌شناس و مروج برجسته‌ی علم، نخستین‌بار در سال ۱۹۷۷ منتشر شد. سیگن که بیشتر به دلیل مشارکت‌هایش در اخترفیزیک و نقش مهمش در ترویج عمومی علم شناخته می‌شود، در این کتاب تمرکز خود را به سوی تکامل ذهن انسان معطوف می‌کند. او با وضوحی چشمگیر و دامنه‌ی تخیلی گسترده، از زیست‌شناسی تکاملی، انسان‌شناسی، علوم اعصاب و اسطوره‌شناسی بهره می‌برد تا روایتی فرضی و در عین حال مبتنی بر شواهد علمی از چگونگی رشد هوش انسانی در گذر زمان ارائه کند. این کتاب یکی از بین‌رشته‌ای‌ترین تلاش‌های سیگن به شمار می‌رود: سفری فکری در دل زمان، مغز و فرهنگ.
در قلب “اژدهای بهشتی” تلاشی نهفته است برای درک ظهور هوش انسانی از رهگذر بررسی رشد تدریجی مغز. سیگن مدل سه‌گانه‌ی مغز را معرفی می‌کند که مغز انسان را به سه لایه‌ی تکاملی تقسیم می‌نماید: مغز خزندگان، سامانه‌ی لیمبیک و نئوکورتکس. او نقش هر بخش را در رفتار انسانی بررسی می‌کند از غرایز و هیجانات گرفته تا استدلال منطقی و تفکر انتزاعی. سیگن این تحلیل علمی را با ارجاعاتی به اسطوره و ادبیات تکمیل می‌کند؛ به‌ویژه به نماد تکرارشونده‌ی اژدها، که آن را بازمانده‌ای احتمالی از ترس‌های غریزی دوران کهن می‌داند، زمانی که نیاکان ما با شکارچیان خزنده روبرو بودند. او بررسی می‌کند که چگونه انسان‌های اولیه ممکن است نخستین گام‌ها را به‌سوی تصور، خیال‌پردازی و آفرینش هنری برداشته باشند نشانه‌هایی از هوشی که از بقای صرف فراتر می‌رفت. کتاب همچنین به علوم رایانه و امکانات هوش مصنوعی می‌پردازد و نشان می‌دهد که درک ذهن خود ما، کلید توسعه‌ی مسئولانه‌ی ذهن‌های ماشینی آینده است.
موضوع محوری در “اژدهای بهشتی” وحدت اندیشه‌ی علمی و انسانی است. سیگن علم را از فرهنگ جدا نمی‌داند؛ بلکه نشان می‌دهد که اسطوره‌ها، رویاها و اندیشه‌های نمادین، امتداد طبیعی عقل در حال تکامل ما هستند. دغدغه‌ی دیگر کتاب، شکنندگی دانش است اینکه چگونه خرد همواره در کشاکش با غرایز قرار دارد و چگونه دوام تمدن، وابسته به توانایی ما برای فرارفتن از انگیزه‌های آنی و غریزی است. سیگن همچنین بر اهمیت آموزش علمی و تفکر انتقادی در جهانی تأکید می‌کند که در آن، شتاب پیشرفت فناوری، از رشد اخلاقی بشر پیشی گرفته است. این کتاب از بسیاری جنبه‌ها، تأملی است در معنای انسان بودن معنایی که هم در گذشته‌ی تکاملی ما ریشه دارد و هم در ظرفیت ذهنی و اخلاقی‌ای که می‌توانیم به آن دست یابیم.
“اژدهای بهشتی”، کاوشی است هم‌زمان قابل‌فهم، برانگیزاننده و ژرف‌نگر در باب ذهن انسان. با بهره‌گیری از نثر شفاف و زلال کارل سیگن و رویکرد بین‌رشته‌ای‌اش، خوانندگان به تأملی دعوت می‌شوند درباره‌ی این‌که ما به‌عنوان یک گونه چه مسیری را طی کرده‌ایم و هوش ما ممکن است در آینده ما را به کجا ببرد. این کتاب با ترکیب علم سخت و بینش شاعرانه، تصویری از انسانیت ارائه می‌دهد که هم فروتنانه است و هم الهام‌بخش.