کتاب روان درمانی در عمل

اگرچه اکتساب آگاهانه فردیت با سرنوشت طبیعی انسان سازگار است، هدف کلی او نیست. احتمالا خلق توده‌ای آشفته از انسان‌های منفرد نمی‌تواند هدف تعلیم و تربیت انسان باشد. چنین چیزی خیلی شبیه آرمان اذعان نشده فردگرایی افراطی خواهد بود که اساسا چیزی بیش از واکنشی مهلک به جمع‌گرایی به همان اندازه بیهوده نیست. برخلاف همه این‌ها فرایند طبیعی فردیت زاینده‌ی آگاهی از جماعت انسانی است، دقیقا به این دلیل که ما را از ناخودآگاه که همه انسان‌ها را به هم پیوند داده و بین آن‌ها مشترک است، آگاه می‌کند. فردیت با خود بودن و هم زمان با بشریت بودن در یک لحظه واحد است، چون خود بخشی از بشریت است. همین که فرد به این شیوه در خود امنیت خاطر یافت، تضمینی برای این وجود دارد که تجمیع سازمان‌یافته افراد در دولت حتی در یک مرجع مسلط بزرگ‌تر، دیگر به جای تشکیل توده‌ای گمنام به شکل‌گیری یک جماعت آگاه بیانجامد. شرط اجتناب‌ناپذیر برای این آزادی آگاهانه انتخاب و تصمیم‌گیری فردی است. بدون این آزادی و حاکمیت بر سرنوشت خود هیچ جماعت واقعی وجود ندارد و باید گفت که بدون چنین جماعتی حتی فرد آزاد و از خود مطمئن نمی‌تواند در بلندمدت به شکوفایی برسد. گذشته از این، افراد مستقل بهترین خدمت را به منفعت عمومی می‌کنند. این که انسان‌ها امروزه از بلوغ لازم برای چنین تصمیمی برخوردارند یا خیر، مسئله دیگری است. از سوی دیگر راه حل‌هایی که با شدت و حدت از رشد طبیعی پیشی می‌گیرند، و بر انسان تحمیل می‌شوند، به همان اندازه جای پرسش دارند. نمی‌توان در بلندمدت واقعیات طبیعت را نقض کرد. آن‌ها مانند آب در همه چیز نفوذ و نشت می‌کنند، و هر سیستمی را که به حسابشان نیاورد، تضعیف کرده و دیر یا زود ساقط می‌کنند اما مرجع مقتدری که سیاستمداری‌اش آن قدر خردمندانه است که آزادی کافی را به بازی طبیعت، که روح بخشی از آن است، بدهد، نباید بیم زوال زودهنگام داشته باشد.